نواحی امواج گرمایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار اقلیم شناسی گروه جغرافیا دانشگاه فردوسی مشهد

2 کارشناسی ارشد آب و هواشناسی سینوپتیک، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد،ایران

چکیده

فراوانی وقوع فرین های اقلیمی در دهه های اخیر یکی از نمودهای تغییر اقلیم در جهان معرفی شد.رفتار مکانی و زمانی یکی از این فرین ها(اموج گرمایی)در ایران چگونه است؟ این هدف، با تعیین امواج گرمایی (موج گرما= صدک 95 دمای حداکثر روزانه و تداوم 3 روز و بیشتر در ماه)با استفاده از داده های دمای حداکثر روزانه در 49 ایستگاه سینوپتیک ایران برای دوره نرمال اقلیمی(1980-2010)، با روش تحلیل مولفه اصلی(PCA) و خوشه بندی(CL) تعیین گردید.نواحی همگن موج گرما در سه مقیاس فصلی، دوره ای و سالانه بر مبنای موج گرما در ماه(12 ماه) مشخص شدند. نتایج حاکی است، الگوی مکانی امواج گرمایی ایران، نواحی همگن در طی سال است، و انسجام و همگنی مکانی نواحی مذکور در دوره سرد سال بیشتر از دوره گرم می‌باشد. ناحیه کوهستانی و کوهپایه‌ای با متوسط ارتفاع بیش از 1000 متر از سطح دریا در راستای رشته کوه‌ البرز و زاگرس، بیش‌ترین فراوانی وقوع موج گرما در مقیاس های زمانی مطالعه را داراست،  و نواحی ساحلی (اعم از شمال و جنوب ایران) با متوسط ارتفاع کمتر از 500 متر، کمترین موج گرما را تجربه می‌کنند. بین امواج گرمایی ایران و بیشینه های دمایی تفاوت وجود دارد، چرا که  در سه دهه گذشته، دهه 2000 بیشترین وقوع امواج گرمایی در همه نواحی ایران، و برعکس دهه 90(گرمترین دهه ایران و جهان)، کمترین وقوع امواج گرمایی در نقاط مختلف ایران حادث شد. همچنین امواج گرمایی در فصول انتقال از سرد به گرم(زمستان به بهار) همگن تر و با رخداد بیشتر نسبت به گذر از گرم به سرد(تابستان به پاییز) می باشند. طبعتاً با شرایط اقلیمی و محیطی ایران از یک طرف و برآورد هیئت بین الدول تغییر اقلیم در ارتباط با افزایش این رخداد در عرض های مشابه ایران، برنامه ریزی دقیق تر برای کاهش پیامد مفید است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Zones of Heat waves in Iran

نویسندگان [English]

  • Reza Doostan 1
  • Elahe Etemadian 2
  • Azar Zarrin 1
1 Assistant Pro., Ferdowsi University of Mashhad
2 M.Sc. in Climatology, Ferdowsi University of Mashhad
  1. اسدی، اشرف؛ سیدابوالفضل، مسعودیان،(1393). بررسی پراکنش زمانی – مکانی دماهای فرین گرم در ایران، مجلۀ پژوهش های محیط زیست، سال پنجم. شمارۀ 9.  صفحات 72-59.
  2. اسمعیل‌نژاد، مرتضی؛ محمود خسروی، ؛ بهلول علیجانی؛ سیدابوالفضل مسعودیان(1392). شناسایی امواج گرمایی ایران، مجله جغرافیا و توسعه. سال یازدهم. شماره 33. صفحات 54-39.
  3. براتی، غلامرضا؛ سید شفیع موسوی (1384). جابجایی مکانی موج های زمستانی گرما در ایران، مجله جغرافیا و توسعه. سال سوم. شماره پیاپی 5. صفحات 52-41.
  4. جهانبخش، سعید، سیما ترابی (1383). بررسی و پیش بینی دما و بارش در ایران، مجله تحقیقات جغرافیایی. سال نوزدهم. شماره 3. پیاپی 74. صفحات 125-104.
  5. رنجبر‌سعادت آبادی، عباس، جمیله پورمیرزا (1394). مطالعه هواشناختی پدیده گرم‌باد در استان گیلان، چغرافیا وتوسعه، سال سیزدهم، شماره 40، صفحات 90-69.
  6. علیجانی، بهلول؛ محمدرضا ثروتی؛ عمران علی زاده ویلنی(1392). طبقه بندی موج گرما در استان گیلان، مجله جغرافیای طبیعی، سال ششم، شماره 19، صفحات16-1.
  7. علیجانی، بهلول(1385). آب و هوای ایران. چاپ دوم. انتشارات پیام نور، تهران.
  8. علیجانی، بهلول؛ پیمان محمودی؛ محمد سلیقه؛ اله بخش ریگی چاهی(1390). بررسی تغییرات کمینه ها و بیشینه های سالانه دما در ایران، مجله تحقیقات جغرافیایی، سال بیست و ششم، شماره3، صفحات 101-122.
  9. لشنی زند، مهران؛ پروانه بهروز؛ فتانه بیرانوند (1390). طبقه بندی اقلیمی استان لرستان با استفاده از روش های آماری و تعیین مناسب ترین روش تجربی، مجله جغرافیای طبیعی. سال چهارم. شماره 11. صفحات 106-89.
  10. مجرد، فیروز؛ بهمن جوادی (1389). پهنه‌بندی ایران بر مبنای دماهای حداقل، مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، سال بیست و یکم . شماره3، پیاپی 39،  صفحات 106-83.
  11. محمدی مزرعه، حسین؛ فرهناز تقوی (1384). روند شاخص های حدی دما و بارش در تهران، مجله پژوهش های جغرافیایی. سال سی هفتم. شماره 53. صفحات 172-151.
  12. عزیزی، قاسم؛ حسن یوسفی(1383). زمانیابی ورود پرفشار سیبری به سواحل جنوبی دریای خزر، مجله مدرس علوم انسانی. سال نهم. شماره 4. پیاپی 43. صفحات 100-81.
  13. اکبری، طیبه؛ سید ابوالفضل مسعودیان(1388). شناسایی رژیم دمایی و پهنه بندی نواحی دمایی ایران، جغرافیا و برنامه ریزی محیطی.  سال بیستم. شماره 1. پیاپی33. صفحات 74-59.
  14. حاتمی بهمن بیگلو، خداکرم؛ جواد خوشحال دستجردی(1389). نواحی اقلیمی استان فارس به روش تحلیل عاملی، مجله فضای جغرافیایی. سال دهم. شماره 32. صفحات 150-135.
  15. موحدی، سعید؛ بهروز حیدری ناصرآباد؛ سیدکرامت هاشمی عنا؛ فیروز رنجبر(1389). پهنه بندی نواحی اقلیمی استان خوزستان، سال دوازدهم. شماره 40، صفحات 73-64.
  16. خورشید دوست، علی محمد؛ کامل آزرم(1394). شناسایی نواحی دمایی شمال غرب ایران، مجله فضای جغرافیایی. سال پانزدهم. شماره 51. صفحات 171-190.
  17. مسعودیان، سید ابوالفضل (1386). نواحی بارشی ایران، مجله جغرافیا و توسعه. سال هفتم. شماره 13. صفحات 91-79.
  18. نظری پور، حمید(1393). نواحی تداوم بارش ایران، مجله جغرافیا و توسعه. سال دوازدهم. شماره 36. صفحات 208-195.
    1. Alijani, B., O,BRIEN, j., Yarnal, B (2008). Spatial analysis of precipitation intencity and concenteration in iran, theoretical and applied climatology, 94(1-2), 107-124.
    2. Bumbaco, K. A., Dello, K. D., and Bond, N. A (2013). History of Pacific Northwest heat waves: Synoptic pattern and trends, Journal of Applied Meteorology and Climatology, 52(7), 1618-1631.
    3. Cerne, S. B., Vera, C. S., and Liebmann, B (2007). The nature of a heat wave in eastern Argentina occurring during SALLJEX, Monthly weather review, 135(3), 1165-1174.
    4. Diaz,H.F., Murnane, R.J(2008). Climate extremes and society, 1 st edition, cambridge university press, 356 pages.
    5. Dixit, P. N.,Chen,D (2010). Farm-scale zoning of extreme temperatures in Southern Mallee, Victoria, Australia, Journal of Biosystems engineering, 105(2), 198-204.
    6. Gosling, S.N, McGregor, G.R, and Lowe,j. A (2009). Climate change and heat-related mortality in six cities Part2: climate change and projected impacts from changes in the mean and variability of temperature with climate change, international journal of biometeorology,53(1), 31-51.
    7. Griffith, D. A., Amrheim, C.G (1997). Multivariate statistical analysis for geographers, 1ST Edition, Pearson College Div, 345 pages.
    8. Haddow, G., Bullock, J. A., & Haddow, K (2008). Global warming, natural hazards, and emergency management: CRC Press.
    9. Kunkel, E. K., Reinke, B. C (1996). Impacts and responses to the 1995 heat wave: A call to action, Bulletin of the American Meteorological Society, 77(7), 1497-1506.
    10. Kovats, R. S., Hajat, S (2008). Heat stress and public health: a critical review, Annual Reviews of Public Health, 29, 41-55.
    11. Matthies, F., Bickler, G., Marín, N. C., & Hales, S (2008). Heat-health action plans: guidance, World Health Organization.45 pages.
    12. Meehl, G. A., & Tebaldi, C (2004). More intense, more frequent, and longer lasting heat waves in the 21st century, Science, 305(5686), 994-997.  
    13. Pezza, A. B., Van Rensch, P., & Cai, W (2012). Severe heat waves in Southern Australia: synoptic climatology and large scale connections, Climate Dynamics, 38(1-2), 209-224.
    14. Robinson, P. J (2001). On the definition of a heat wave, Journal of Applied Meteorology, 40(4), 762-775.