ارزیابی روند تغییرات پارامترهای آگروکلیمایی موثر بر رشد مرکبات مطالعه موردی: شمال ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری اقلیم شناسی دانشگاه اصفهان و عضو گروه اقلیم شناسی کاربردی پژوهشکده اقلیم شناسی

2 دانشیار اقلیم شناسی دانشگاه اصفهان

3 عضو هیأت علمی پژوهشکده اقلیم شناسی و رئیس مرکز ملی اقلیم و پژوهشکده اقلیم شناسی

چکیده

هدف عمده این تحقیق ارزیابی روند تغییرات پارامترهای آگروکلیمایی موثر بر رشد مرکبات در شمال کشور می باشد. برای این منظور داده های روزانه دمای کمینه، بیشینه، بارش و ساعات آفتابی 6 ایستگاه همدیدی واقع در نوار شمالی کشور  از سازمان هواشناسی اخذ و از طریق آنها پارامترهای دیگر نظیر متوسط دما، دامنه دما، درجه روزهای رشد، مجموع واحد های حرارتی آفتابی و مجموع واحدهای حرارتی نوری در مقیاس ماهانه، فصلی و سالانه محاسبه گردید. در مرحله بعد،  از آزمون روند من کندال و روش خطی برای محاسبه روند تغییرات پارامترهای آگروکلیمایی ذکر شده در فوق در مقیاس ماهانه، فصلی و سالانه استفاده گردید. نتایج این تحقیق نشان دهنده وجود روند افزایشی معنی دار  در  دمای کمینه، بیشینه و متوسط، روند کاهشی معنی دار دامنه دما،  روند افزایشی معنی دار  درجه روزهای رشد، مجموع واحد های حرارتی آفتابی و مجموع واحدهای حرارتی نوری است. متغیر بارش در تعداد معدودی از ایستگاه ها در مقیاس ماهانه دارای روند معنی دار در سطح 5 درصد می باشد و در مقیاس فصلی و سالانه دارای روند معنی داری نمی باشد.

 

 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The assessment of change Trend in Agro Climatological parameters that influence the growth of citrus Case study: Northern parts of Iran

نویسندگان [English]

  • Gh. A. Fallah Ghalhary 1
  • J. Khoashhal 2
  • Majid Habibi Nokhandan 3
چکیده [English]

"> Introduction Citrus fruits are ranking in the first place in the world with respect to production among fruits. They are grown commercially in more than 50 countries around the world. Citrus fruit production recorded a handsome increase during the 1990s, and recently reached 100 million tons annually. Considering the therapeutic value of these fruits and the general health awareness among the public, citrus fruit are gaining importance worldwide, and fresh fruit consumption is likely to increase. Climatic changes results essentially from man’s action on the ecosystems that degrade very quickly but recovers very slowly and lose biodiversity. Climate change strongly influences desertification process by its impact on the vegetation, soil and hydrological cycle. Agriculture is interface of ecosystem and community. Agriculture is not only responsible for 20 percent of green house gas emissions into the atmosphere but also it becomes affected from environmental conditions change. As a result, combining of agro-climatic studies and environmental condition is needed for a sound assessment of future climate change. The area of study in this research was the North of Iran. We have used information from six stations in the 0px; "> area including Gorgan, Noshahr, Rasht, Ramsar, Anzali and Babolsar. In the research, the time-series (annual, seasonal and monthly period) of eight climate-variables including accumulated rainfall, mean temperature, min temperature, max temperature, min and max temperature difference (TD), Growing Degree Day (GDD), Helio thermal Units (HTU) and Photo thermal Units (PTU) were Analyzed to ascertain the existence of climate variability in the period 1976-2005 in the Northern part of Iran. Man Kendal test and linear regression models (t-test) have been used for the trend detection in the time series of research variables. The Mann–Kendall method has been suggested by the World Meteorological Organization to assess the trend in environmental data time-series. This test consists of comparing each value of the time-series with the others remaining, always in sequential order. The presence of a statistically significant trend is evaluated using the Z value. This Statistic is used to test the null hypothesis such that no trend exists. A positive Z Indicates an increasing trend in the time-series, while a negative Z indicates a decreasing trend. To test for either increasing or decreasing monotonic trend at p significance level, the null hypothesis is rejected if the absolute value of Z is greater Than Z1p/2 ; where Z1p/2 is obtained from the standard normal cumulative Distribution tables. In this work, the significance levels of p= 0.01 and 0.05 were applied, and the significant level (p-value) was obtained for each analyzed timeseries. It is also possible to obtain a non-parametric estimate for the magnitude of the slope of trend. The t-test for trend detection is based on linear regression, and therefore checks only for a linear trend. There is no such restriction for the Mann- Kendall test. Results and discussion The results of this research indicated generally increasing trends in most of these variables (statistically significant at p<0.01 or p<0.05) by Mann–Kendall test and linear regression models. However, the minimum and maximum temperature difference presented decreasing behavior. The study showed that most of the stations studied are going through a process of environmental warming. The results also suggest that the historical trends may be related to climate variability in northern part of Iran, which affects both semi tropical and coastal part of the region. The decrease in the minimum and maximum difference is generally based on Wants' Hoff factor accompanied by reduced quality of the citrus, while the increase in mean Temperature, GDD, HTU and PTU is satisfied with the plantation area of the citrus.

Conclusion This study investigated climatic variability in northern part of Iran based on Maximum, minimum and mean air temperatures, the difference between minimum and maximum temperature, rainfall, Growing Degree Day (GDD), Helio thermal Units (HTU) and Photo thermal Units (PTU). It emphasizes that the time-series of these climatic variables in northern part of Iran presented an increasing trend (statistically significant at p<0.01 or p<0.05) for almost all stations. Moreover, the difference between minimum and maximum temperature trend is inverse, that is, decreasing over time, also statistically significant in most stations. The time behavior pattern of the temperature is physically consistent with the behavior of the other climatic variables analyzed. The decrease in difference between minimum and maximum temperature is reduced generally, while the mean temperature, min temperature, maximum temperature, HTU, GDD and PTU were increased. This study showed climate variability in most of the stations studied. This Variability affects not only the semi-tropical region of northern part of Iran but also the coastal part of the region.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Agriculture
  • Climate change
  • green house gas. Material and methods

مقدمه

کشاورزی در حد واسط بین اکوسیستم و اجتماع قرار گرفته است (جورگن[1] و همکاران 2002: 239). همانطور که کشاورزی از طریق تغییرات ایجاد شده در شرایط محیط جهانی متأثر می شود، از طرف دیگر حدود 20 درصد از انتشار گازهای گلخانه ای را به خود اختصاص داده است. کشاورزی در مقایسه با سایر اشکال معیشت در طول تاریخ از اهمیت زیادی برخوردار بوده است. در دنیای مدرن امروزی نیز تولیدات کشاورزی منیع اصلی غذای جمعیت در حال رشد می باشد (شائمی برزکی و حبیبی نوخندان 1388: 111). به نظر بسیاری از پژوهشگران،  منشأ مرکبات جنوب شرقی آسیا شامل کشور های مالزی، اندونزی، فیلیپین و همچنین از جنوب هیمالایا تا اندونزی می باشد. بعضی از گونه های مرکبات در دوران قبل از میلاد مسیح به مناطق غربی آسیا نظیر عمان، ایران و فلسطین انتقال یافته اند. بنابر گزارش های مورخین، اسکندر مقدونی یکی از گونه های مرکبات بنام بالنگ یا بادرنگ[2] را که منشأ آن جنوب چین تا هند است، در 330 سال قبل از میلاد مسیح در ایران مشاهده نموده است (فتوحی قزوینی و فتاحی مقدم 1385: 1). اگرچه تمامی علل تغییر یا عدم تغییر آب و هوای دنیا کاملاً شناخته نشده است، بحث در باره تغییر آب و هوا به طور یقین توجه بسیاری از پژوهشگران را به خود جلب نموده است. اقلیم به عنوان متوسط شرایط آب و هوایی در منطقه خاص و معین تعریف می شود و تغییر اقلیم عبارتست از تغییر معنی دار در متوسط داده های هواشناسی در یک دوره معین زمانی (شیر غلامی و قهرمان 1384: 9). تغییر اقلیم به طور عمده فرایندهای بیابان زایی را از طریق پیامدهای آن بر روی پوشش گیاهی، خاک و چرخه هیدرولوژی تحت تاثیر قرار می دهد. در این میان اثرات مستقیم تغییر اقلیم، تغییرات موجود در میزان دما و بارش می باشد. اما تغییر پذیری اقلیم و تغییر اقلیم اخیراً بر مبنای تحلیل متغیرهای متفاوت اقلیمی محقق شده اند ( ویسنت[3] 2004: 576). سناریوهای اقلیمی از طریق شرایط اقلیمی پیش بینی شده بوسیله سه مدل GCM با فرض دو برابر شدن سطوح دی اکسید کربن (جدول 1) توسعه داده شده اند (رزنویگ و پاری[4] 1994: 133).

جدول 1 سناریوهای تغییر اقلیم مدل های گردش عمومی جو (GCM) ناشی از دو برابر شدن دی اکسید کربن

GCM

سال

قدرت تفکیک

CO2 (قسمت در میلیون)

تغییر در میانگین جهانی

دما(درجه سانتیگراد)

بارش (درصد)

GISS

1982

10×83/7 درجه

630

2/4

11

GFDL

1988

5/7×4/4 درجه

600

4

8

UKMO

1986

5/7×5 درجه

640

2/5

15

 

شرایط اقلیمی و بنابراین تغییر اقلیم، کشاورزی را تحت تأثیر قرار می دهد. بیشتر مطالعاتی که آسیب پذیری کشاورزی را در مقابل تغییر اقلیم نشان می دهند، بر روی پیامدهای بالقوه بدون در نظر گرفتن استراتژی های سازش متمرکز شده اند، در حالیکه این اثرات به مقدار زیادی کارایی مزرعه را تحت تأثیر قرار می دهند و احتمالاً سازش به تغییرات آینده را نیز به همین شکل تحت تاثیر قرار خواهند داد (پیتریک[5] و همکاران 2010: 92). طبق نظر (بزاز و سامبروک[6] 1996:) راه حل های ارائه شده بر چند راهکار اصلی تاکید دارند که شامل تغییر زمان کاشت، استفاده از ارقام جدید، تغییر نحوه آبیاری، نوع کود مورد استفاده و تغییر در نوع کشت است (شائمی برزکی و حبیبی نوخندان 1388: 142).

بسیاری از محققین تغییرات اقلیمی را در مناطق مختلف دنیا مطالعه نموده اند. به عنوان مثال می توان به تحقیقات انجام شده در آمریکا ( بالینگ و برازل[7] 1987: 593، کومیر و برویلس[8] 2002: 573)، فیلیپین ( جوس[9] و همکاران 1996: 1687)، بحرین (الاگیب و عبدو[10] 1997: 263)، اروپا (آرنل[11] 1999: 5، ولیکو و همکاران 2002: 75)، تایوان ( یو و همکاران[12] 2002: 255، چنگ[13] 2002: 51)، کنیا (کیپکوریر[14] 2002: 447) و ایتالیا (مونن[15] و همکاران 2002: 13) اشاره نمود. (ژنگ و همکاران[16] 2005: 110) به منظور بررسی روند شاخص های حدی دما و بارش در خاورمیانه در دوره 2003-1951 از داده های 52 ایستگاه متعلق به 15 کشور منطقه استفاده نمودند. نتایج آن ها نشان داد به لحاظ آماری روند مکانی معنی داری در شاخص های حدی دما وجود دارد که این روند به افزایش دما در این منطقه مربوط می شود.

 (سیروتنکو[17] 2001: 81) میزان حساسیت یک سری از محصولات کشاورزی روسیه را نسبت به تغییرات اقلیمی ارزیابی کرد. نتایج او نشان داد که میزان تولید غلات تحت تاثیر اثرات مستقیم دو برابر شدن دی اکسید کربن حدود 15 درصد افزایش و تحت تاثیر سایر عوامل منفی حاصل از تغییر اقلیم به طور غیر مستقیم 15 درصد کاهش خواهد یافت. (کنی[18] و همکاران 2000: 91) نقش تغییرات اقلیمی را بر کشاورزی در نیوزیلند بررسی نمودند. در مطالعه آن ها کیوی نماینده محصولات باغی در نظر گرفته شده بود. (لیمانز و سولومون[19] 1993: 79) اثرات متقابل اقلیم و تعدادی از گیاهان زراعی را مدل سازی کردند. آن ها با استفاده از حداقل های دما و مجموع درجات روز بالای پنج درجه سانتیگراد و بیلان آب مرز مناطق آگروکلیمایی را مشخص نمودند(شائمی برزکی و حبیبی نوخندان 1388: 115).

(عسگری و همکاران 1386: 42)  تحلیل روند سری های حدی بارش را به انجام رسانیده اند. (محمدی و تقوی 1384: 151) به منظور بررسی روند شاخص های حدی دما و بارش در تهران از سری های زمانی روانه دمای بیشینه، کمینه و بارش ایستگاه سینوپتیک مهر آباد تهران در دوره بین سال های 2003-1951 میلادی استفاده نمودند.

(مسعودیان 1383: 89) برای بررسی روند دمای ایران در نیم سده گذشته از داده های دمای کمینه، بیشینه و میانگین ایستگاه های همدیدی و اقلیم شناسی طی دوره 2000-1951 استفاده نمود. تحلیل روند دما نشان داد که در نیم سده گذشته دمای کمینه، بیشینه و متوسط با نرخ سه، یک و دو درجه در هر صد سال در حال افزایش است. (شیر غلامی و قهرمان 1384: 9) به منظور بررسی روند تغییرات دمای میانگین سالانه ایران از داده های 34 ایستگاه استفاده نمودند.

 (زاهدی و همکاران 183:1386) برای تحلیل تغییرات زمانی مکانی دمای منطقه شمال غرب ایران از داده های 19 ایستگاه همدیدی استفاده نمودند. نتایج آن ها نشان داد که اکثر مناطق شمال غرب کشور دارای روند افزایشی دما می باشند. (بنایان و همکاران 1389: 118) با استفاده از داده های دمای کمینه، بیشینه، متوسط، کمینه و بیشینه رطوبت نسبی، بارش، سرعت باد، وقایع حدی (تعداد روز های همراه با بارش و ...)، پوشش ابری آسمان و تبخیر و تعرق مرجع ایستگاه های مشهد، سبزوار، تربت حیدریه و بیرجند استفاده نمودند. به عنوان مثال نتایج آنها نشان داد به رغم وجود روند افزایشی در دما و روند کاهشی در رطوبت، هیچگونه روندی در مجموع بارش سالیانه مشاهده نمی گردد. 

ترکیبی از مطالعات آگروکلیمایی و تغییرات اقلیمی در این زمینه الزامی است تا بتوان با در نظر گرفتن خصوصیات فیزیولوژیکی گیاهان، شرایط محیطی آینده را ارزیابی نمود. انجام چنین کار گسترده ای با ساخت و طراحی مدل ها و شبیه سازی ها امکان پذیر است. با توجه به اینکه ایران یکی از کشورهای عمده تولید کننده مرکبات است و بر اساس آمار منتشر شده توسط فائو در سال 2005، بین کشورهای تولید کننده مرکبات سطح زیر کشت ایران 232500 هکتار با میزان تولید 3825000 تن و با متوسط عملکرد 45/16 تن در هکتار است و هم از لحاظ میزان تولید و هم سطح زیر کشت در بین کشور های تولید کننده مرکبات مقام هشتم را داراست و این جایگاه نسبتاً خوبی در میان 125 کشور تولید کننده مرکبات می تواند باشد، هدف عمده این تحقیق ارزیابی و تحلیل روند تغییرات  پارامترهای آگروکلیمایی موثر بر رشد و تولید مرکبات است تا بتوان از این طریق وجود روند را در پارامترهای اقلیمی موثر بر رشد و تولید مرکبات بررسی نمود. استان های مازندران، فارس، هرمزگان، جیرفت و کهنوج، کرمان و گیلان به ترتیب با 36، 22، 15 ، 14 ، 4 و 3 درصد سطح زیر کشت درختان بارور، رتبه های اول تا ششم را بخود اختصاص داده اند. از نظر میزان تولید نیز استان های مازندران، فارس، هرمزگان، جیرفت و کهنوج، گیلان و کرمان به ترتیب با 39، 29، 12، 10، 3 و 2 درصد قرار دارند( فتوحی قزوینی و فتاحی مقدم 1385: 6).

مواد و روش ها

منطقه مورد مطالعه

منطقه مورد مطالعه در این تحقیق نوار شمالی کشور شامل 3 استان مازندران، گلستان و گیلان می باشد. شکل 1 نقشه محدوده مورد مطالعه و ایستگاه های منتخب را نشان می دهد. لازم به ذکر است در این تحقیق از ایستگاه هایی استفاده گردیده است که دارای آمار بیش از 30 سال بوده اند.

 

شکل 1 نقشه محدوده مورد مطالعه به همراه ایستگاه های منتخب

 

 

داده های مورد استفاده

داده های مورد استفاده در این تحقیق شامل داده های روزانه دمای کمینه، دمای بیشینه، ساعات آفتابی و بارش 6 ایستگاه همدیدی واقع در استان گلستان (گرگان)، مازندران (نوشهر، بابلسر،رامسر) و گیلان ( رشت و بندر انزلی) می باشد.

روش تحقیق

برای ارزیابی روند تغییرات پارامتر های اقلیمی موثر بر رشد و تولید مرکبات، از آزمون روند من کندال و روش حداقل مربعات خطا استفاده گردید. دوره پایه مورد مطالعه در این تحقیق دوره بین سال های 2005-1976 میلادی می باشد.

پس از جمع آوری و پر کردن خلا های آماری موجود در داده ها، مقادیر پارامتر های اقلیمی برای هر یک از ماه های سال محاسبه و با استفاده از آنها متغیر های اقلیمی موثر بر رشد مرکبات محاسبه گردید. این متغیرهای اقلیمی شامل دمای کمینه، دمای بیشینه، دمای متوسط، بارش، دامنه دما[20]، درجه روز های رشد[21]، واحد های حرارتی آفتابی[22] و واحد های حرارتی نوری[23] می باشد. درجه روز های رشد یا واحد های حرارتی برای بیان رابطه بین مدت هر مرحله فنولوژی و درجه حرارت مورد استفاده قرار می گیرد. یک درجه روز عبارتست از متوسط دمای روزانه بالاتر از دمای پایه (کمالی و بازگیر، 1387: 115). از آنجا که شروع مرحله رشد فعال مرکبات زمانی آغاز می گردد که دمای میانگین روزانه از مقدار آستانه 12 درجه سانتیگراد تجاوز نماید (فتوحی قزوینی و فتاحی مقدم 1385: 94)، لذا در این مطالعه برای محاسبه GDD یا درجه روز رشد، دمای پایه معادل 12 درجه سانتیگراد لحاظ گردید. فرمول محاسبه GDD به شرح زیر است:

   (1)                                                                             

در رابطه فوق، GDD درجه روز رشد، و  به ترتیب بیشینه و کمینه دمای روزانه،  دمای مبنا (در اینجا 12 درجه سانتیگراد)،  و  به ترتیب تاریخ شروع و پایان مرحله فنولوژیکی است ( وطن خواه سادات 1388: 60).

مقدار تجمعی اختلاف دمای حداکثر و حداقل روزانه نیز به عنوان یکی از متغیر های مستقل مورد مطالعه قرار گرفت:

 (2)                                                                         

که در آن  دامنه روزانه دما و بقیه متغیر ها مشابه رابطه قبل می باشند.

از آنجا که ورود و عبور از هر مرحله فنولوژیک به دلیل تاثیر دما و طول دوره نوری صورت می گیرد، نیاز است که واحد های حرارتی نوری نیز برای پیش بینی مراحل دقیق بلوغ و گلدهی بکار برده شوند. به طور کلی PTU حاصلضرب GDD در ساعات آفتابی بالقوه و HTU حاصلضرب GDD در ساعات آفتابی واقعی می باشد:

(3)                                                                                          

(4)                                                                                            

در روابط فوق ساعات آفتابی بالقوه و  ساعات آفتابی واقعی می باشد (کمالی و بازگیر 1387: 116).  لازم به ذکر است چون هدف عمده این تحقیق ارزیابی پارامترهای آگروکلیمایی موثر بر رشد مرکبات است و گونه های مختلف مرکبات در ماه های مختلف مراحل فنولوژیکی مشخصی داشته و نیازهای فیزیولوژیکی آنان از نظر دما، ساعات آفتابی مورد نیاز، درجه روزهای رشد و غیره متفاوت است، لذا مقیاس زمانی مورد استفاده در این تحقیق، ماهانه، فصلی و سالیانه انتخاب گردید تا تغییرات پارامترهای اقلیمی انتخاب شده در مقیاس های زمانی مختلف قابل بررسی باشد.

روند خطی

به منظور بررسی وجود روند در سری زمانی از روش های متعددی استفاده می گردد. اگرچه در بیشتر مطالعات از آنالیز رگرسیون به روش کمترین مربعات خطا استفاده می شود، اما در این تحقیق از روش من کندال نیز بهره گرفته شده است.  به طور کلی در روش آنالیز رگرسیون عرض از مبدأ و شیب خط رگرسیون را بوسیله حداقل نمودن خطا بین دو متغیر مستقل (زمان، X) و وابسته (مقدار پارامتر، Y ) محاسبه می نمایند و سپس آماره  را که در آن  عرض از مبدأ خط برازش داده شده و  انحراف معیار داده ها (رابطه 5) است، بصورت زیر بدست می آورند:

 

(5)                                                                                                 

که در آن  از رابطه زیر بدست می آید:

(6)                                                                                     

فرضیه های صفر و مخالف به صورت زیر تعریف می گردند:

 

 

اگر قدر مطلق  از مقدار  از جدول  بزرگ تر باشد، فرض  رد می گردد، به عبارت دیگر شیب خط اختلاف معنی داری با صفر خواهد داشت و از آن به عنوان روند در سری زمانی یاد می شود (شیرغلامی و قهرمان 1384: 12).

آزمون من کندال

اگر  سری مقادیر سالانه عامل مورد نظر به طوری که  باشد (N تعداد سال های آماری است)، هر مقدار  (به طوریکه  با کلیه مقادیر بعد از  ( بطوریکه ) مقایسه می شود و سری جدید  با مقادیر 1+، 0، 1- به ترتیب به ازای ،  و  ساخته می شود بطوریکه در آن  می باشد. آماره من کندال از رابطه زیر به دست می آید که در آن  مجموع کلیه ها،  واریانس S بوده و مقدار m بر حسب اینکه S منفی یا مثبت باشد، به ترتیب برابر 1+ یا 1- خواهد بود:

(7)                                                                                           

(8)                                

که در آن n تعداد گروه های جفتی و  تعداد مشاهدات در  امین گروه می باشد. در این روش فرض می شود که در ازای ، آماره  خواهد بود. لذا اگر  باشد (که در آن  چندک  از توزیع نرمال استاندارد است)، نمیتوان فرض روند را رد نمود (شیرغلامی و قهرمان 1384: 12).

یافته های تحقیق

بررسی ماهانه

جداول 2 تا 9  نتایج بررسی های صورت گرفته را در مقیاس زمانی ماهانه نشان می دهند. به عنوان مثال همانطور که در جدول 2 مشاهده می گردد دمای متوسط در ماه اگوست در تمامی ایستگاه ها در سطح معنی دار 1 درصد دارای روند افزایشی می باشد. از طرف دیگر در ماه های آوریل، می، جون، نوامبر و دسامبر در سطح معنی دار 5 درصد در هیچکدام از ایستگاه ها روندی مشاهده نگردیده است. بررسی روند ماهیانه دمای کمینه (جدول 3) نیز نشان می دهد که در ماه اگوست مانند دمای متوسط تمامی ایستگاه ها دارای روند افزایشی سریع می باشند. بررسی های صورت گرفته بر روی دمای بیشینه (جدول 4) نشان می دهد که نرخ افزایشی دمای بیشینه در ماه اگوست تنها در ایستگاه های رشت، رامسر، بابلسر و گرگان در سطح 5 درصد معنی دار است و ایستگاه بندر انزلی و نوشهر دارای روند افزایشی معنی دار نمی باشند. در ماه های ژانویه، آوریل، سپتامبر، نوامبر و دسامبر در هیچکدام از ایستگاه ها روند افزایشی یا کاهشی معنی دار مشاهده نگردید. روند تغییرات دامنه دما در جدول 5 نشان داده شده است. به عنوان مثال در ماه سپتامبر به غیر از ایستگاه گرگان، در بقیه ایستگاه ها روند کاهشی معنی دار در سطح 5 درصد مشاهده می گردد که برای ایستگاه انزلی در سطح 1 درصد نیز معنی دار گردیده است و نشان دهنده تغییرات کاهشی سریع تر دامنه در این ایستگاه می باشد. در ماه های فوریه و مارس در هیچکدام از ایستگاه ها روند معنی داری مشاهده نگردید. بررسی روند تغییرات بارش (جدول 6) نشان می دهد که تنها ایستگاه انزلی در ماه سپتامبر و اکتبر به ترتیب دارای روند افزایشی و کاهشی معنی دار بوده است. ایستگاه بابلسر نیز تنها در ماه نوامبر دارای روند افزایشی می باشد. در بقیه ماه ها هیچکدام از متغیر ها روندی را از خود نشان نداده اند. همانطور که مشاهده می گردد روند تغییرات بارش در اکثر ایستگاه ها در ماه ژانویه کاهشی و در ماه جون افزایشی می باشد اما این روند ها در سطح 5 درصد معنی دار نمی باشد. متغیر درجه روز رشد (جدول 7) نیز در ماه اگوست در تمامی ایستگاه ها دارای روند افزایشی معنی دار در سطح 1 درصد می باشد اما در ماه های ژانویه، آوریل، جون، نوامبر و دسامبر هیچ روند معنی داری در هیچکدام از ایستگاه ها مشاهده نگردیده است. روند تغییرات مجموع واحدهای حرارتی آفتابی (جدول 8) نشان می دهد در ماه ژانویه تنها ایستگاه رامسر دارای روند مثبت معنی دار است. در فوریه تمامی ایستگاه ها روند افزایشی را نشان می دهند که این روند تنها در ایستگاه های انزلی، رامسر، بابلسر و نوشهر معنی دار است. در ماه مارس ایستگاه های رشت، رامسر، بابلسر و نوشهر دارای روند افزایشی معنی دار می باشند. در ماه آوریل، جون، سپتامبر، نوامبر و دسامبر هیچکدام از ایستگاه ها روند معنی داری را نشان نمی دهند اما در ماه اگوست تمامی ایستگاه ها دارای روند افزایشی معنی دار در سطح 1 درصد می باشند. مجموع واحد های حرارتی نوری(جدول 9) نیز مشابه واحد های حرارتی آفتابی در ماه اگوست در تمامی ایستگاه ها دارای روند مثبت معنی دار می باشد اما در ماه های ژانویه، آوریل، می، جون، نوامبر و دسامبر در هیچ یک از ایستگاه ها رواندی مشاهده نگردید. نکته ای که باید به آن توجه داشت آن است که چون ماه اگوست مصادف با لقاح گل ها در مرکبات است لذا افزایش مجموع واحد های حرارتی آفتابی، حرارتی نوری و درجه روز رشد می تواند تعداد گل هایی که به میوه تبدیل می شوند را افزایش دهد. نرخ افزایشی سه متغیر ذکر شده در فوق را بایستی در روند افزایشی متعیر های دمای کمینه، بیشینه و متوسط دانست که در ماه اگوست دارای روند افزایشی معنی دار می باشند. لازم به ذکر است بدلیل کثرت محاسبات در مقیاس ماهانه تنها نتایج آزمون من کندال در اینجا آورده شده است.


جدول 2 بررسی روند ماهیانه دمای متوسط در  ایستگاه های مورد مطالعه با استفاده از آزمون من کندال

 

ژانویه

فوریه

مارس

آوریل

می

جون

جولای

اگوست

سپتامبر

اکتبر

نوامبر

دسامبر

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

انزلی

058/0

5/1

06/0

49/1

058/0

5/1

45/0

1/0-

45/0

1/0

24/0

6/0-

48/0

03/0-

01/0

3/2

44/0

14/0

008/0

3/2

17/0

9/0

24/0

6/0

رشت

2/0

8/0

09/0

2/1

054/0

6/1

44/0

1/0-

2/0

7/0-

2/0

7/0-

24/0

67/0

004/0

6/2

4/0

2/0-

04/0

7/1

4/0

2/0-

2/0

7/0

رامسر

003/0

6/2

01/0

2/2

02/0

9/1

4/0

08/0

18/0

9/0

07/0

4/1

006/0

4/2

00007/0

7/3

03/0

7/1

006/0

4/2

03/0

8/1

13/0

1/1

نوشهر

18/0

9/0

16/0

97/0

09/0

3/1

25/0

65/0

14/0

06/1

3/0

4/0

56/0

1/0-

0005/0

2/3

33/0

4/0

07/0

4/1

7/0

5/0-

3/0

5/0

بابلسر

02/0

2

01/0

1/2

03/0

8/1

17/0

9/0

14/0

03/1

16/0

9/0

41/0

21/0

004/0

6/2

14/0

05/1

056/0

6/1

34/0

4/0

23/0

7/0

گرگان

39/0

26/0

12/0

1/1

09/0

3/1

44/0

12/0

47/0

6/0

6/0

4/0-

13/0

1/1

008/0

3/2

22/0

74/0

08/0

3/1

36/0

34/0

5/0

0

 

جدول 3 بررسی روند ماهیانه دمای کمینه در  ایستگاه های مورد مطالعه با استفاده از آزمون من کندال

 

ژانویه

فوریه

مارس

آوریل

می

جون

جولای

اگوست

سپتامبر

اکتبر

نوامبر

دسامبر

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

انزلی

006/0

46/2

04/0

67/1

04/0

67/1

19/0

87/0

058/0

58/1

056/0

58/1

003/0

65/2

0001/0

6/3

03/0

8/1

005/0

5/2

15/0

1/1

17/0

1/1

رشت

06/0

4/1

45/0

12/0

29/0

53/0

7/0

5/0-

4/0

07/0

47/0

07/0

15/0

01/1

0001/0

5/3

16/0

1

02/0

9/1

57/0

1/0-

1/0

2/1

رامسر

000002/

1/4

003/0

6/2

02/0

8/1

16/0

96/0

4/0

7/1

006/0

4/2

00008/0

7/3

000001/0

7/4

0005/0

2/3

001/0

8/2

0009/0

1/3

01/0

2/2

نوشهر

1/0

2/1

07/0

4/1

07/0

4/1

2/0

6/0

1/0

2/1

2/0

6/0

36/0

3/0-

0001/0

5/3

14/0

1

60/0

5/1

7/0

5/0-

2/0

6/0

بابلسر

00006/0

8/3

002/0

7/2

003/0

6/2

01/0

1/2

01/0

1/2

02/0

2

16/0

98/0

001/0

9/2

03/0

8/1

01/0

1/2

1/0

2/1

053/0

6/1

گرگان

5/0

0

2/0

6/0

14/0

03/1

4/0

2/0

27/0

5/0

4/0

1/0

13/0

1

007/0

4/2

26/0

6/0

17/0

9/0

2/0

6/0

45/0

1/0

 

 

جدول 4 بررسی روند ماهیانه دمای بیشینه در  ایستگاه های مورد مطالعه با استفاده از آزمون من کندال

 

ژانویه

فوریه

مارس

آوریل

می

جون

جولای

اگوست

سپتامبر

اکتبر

نوامبر

دسامبر

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

انزلی

2/0

5/0

06/0

4/1

04/0

6/1

19/0

8/0

056/0

5/1

003/0

7/2-

03/0

8/1-

5/0

0

052/0

6/1-

03/0

7/1

32/0

46/0

3/0

4/0

رشت

3/0

5/0

054/0

6/1

003/0

7/2

47/0

05/0

14/0

1-

14/0

1-

4/0

2/0-

03/0

8/1

29/0

5/0-

01/0

1/2

4/0

2/0

4/0

2/0

رامسر

12/0

1/1

04/0

7/1

03/0

8/1

3/0

5/0-

5/0

0

45/0

1/0

16/0

9/0

01/0

3/2

45/0

1/0-

02/0

8/1

36/0

3/0

0

5/0

نوشهر

4/0

5/0

21/0

7/0

07/0

4/1

15/0

03/1

12/0

1/1

01/0

2/2

4/0

2/0-

06/0

5/1

38/0

28/0

06/0

5/1

38/0

2/0

28/0

5/0

بابلسر

2/0

6/0

09/0

3/1

08/0

3/1

38/0

28/0

4/0

2/0

37/0

3/0

4/0

1/0-

04/0

6/1

46/0

09/0

01/0

1/2

1/0

2/1

5/0

0

گرگان

3/0

5/0

1/0

2/1

08/0

3/1

42/0

19/0

48/0

02/0-

2/0

7/0-

19/0

8/0

03/0

8/1

32/0

46/0

04/0

7/1

39/0

2/0-

46/0

09/0

 

جدول 5 بررسی روند ماهیانه دامنه دما در  ایستگاه های مورد مطالعه با استفاده از آزمون من کندال

 

ژانویه

فوریه

مارس

آوریل

می

جون

جولای

اگوست

سپتامبر

اکتبر

نوامبر

دسامبر

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

انزلی

01/0

2/2-

27/0

6/0

48/0

03/0-

005/0

5/2-

0007/0

1/3-

0004/0

3/3-

001/0

8/2-

0001/0

5/3-

0007/0

7/3-

14/0

1-

1/0

2/1-

09/0

2/1-

رشت

005/0

5/2-

08/0

3/1-

3/0

49/0-

01/0

2/2-

018/0

2-

01/0

3/2-

08/0

3/1-

46/0

07/0

02/0

2-

006/0

4/2-

04/0

7/1-

02/0

9/1-

رامسر

004/0

6/2-

61/0

28/0-

5/0

0

07/0

4/1-

056/0

6/1-

001/0

3-

02/0

9/1-

002/0

8/2-

011/0

3-

02/0

9/1-

01/0

1/2-

0004/0

3/3-

نوشهر

14/0

1-

44/0

13/0

3/0

3/0

24/0

69/0

22/0

76/0

23/0

7/0-

38/0

2/0-

49/0

01/0

04/0

7/1-

11/0

2/1

2/0

6/0

18/0

8/0-

بابلسر

005/0

5/2-

08/0

3/1-

3/0

4/0-

01/0

2/2-

018/0

2-

1/0

3/2-

08/0

3/1-

46/0

07/0-

02/0

2-

006/0

4/2-

04/0

7/1-

02/0

9/1-

گرگان

26/0

6/0

054/0

6/1

11/0

1/1

2/0

6/0

39/0

25/0

09/0

2/1-

31/0

47/0

15/0

1

47/0

07/0-

03/0

7/1

42/0

19/0-

33/0

4/0

 

 

جدول 6 بررسی روند ماهیانه بارش در  ایستگاه های مورد مطالعه با استفاده از آزمون من کندال

 

ژانویه

فوریه

مارس

آوریل

می

جون

جولای

اگوست

سپتامبر

اکتبر

نوامبر

دسامبر

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

انزلی

19/0

8/0-

15/0

1-

1/0

2/1-

18/0

89/0

12/0

1/1-

38/0

28/0

46/0

08/0-

48/0

03/0

01/0

1/2

02/0

8/1-

45/0

1/0-

4/0

2/0-

رشت

2/0

7/0-

47/0

07/0

28/0

57/0

04/0

7/1

3/0

49/0

3/0

49/0

43/0

16/0

29/0

6/0

054/0

6/1

09/0

3/1-

42/0

17/0

24/0

6/0-

رامسر

5/0

0

4/0

24/0

13/0

1/1

11/0

1/1

2/0

6/0-

27/0

6/0

45/0

12/0

46/0

08/0

47/0

05/0-

29/0

53/0-

33/0

42/0

3/0

49/0-

نوشهر

6/0

2/0-

5/0

0

4/0

2/0

3/0

4/0

2/0

7/0-

37/0

3/0

49/0

01/0

059/0

5/1-

4/0

2/0

16/0

99/0

3/0

5/0

4/0

1/0

بابلسر

3/0

5/0-

0503/0

6/1-

3/0

4/0-

12/0

1/1

5/0

0

37/0

3/0

29/0

55/0

15/0

1-

4/0

2/0

4/0

1/0-

04/0

67/1

35/0

37/0

گرگان

25/0

6/0-

75/0

65/0

24/0

68/0

4/0

1/0-

4/0

2/0

3/0

5/0

46/0

07/0-

09/0

2/1-

2/0

6/0-

39/0

4/0-

35/0

37/0

16/0

9/0-

 

جدول 7 بررسی روند ماهیانه درجه روز رشد  در  ایستگاه های مورد مطالعه با استفاده از آزمون من کندال

 

ژانویه

فوریه

مارس

آوریل

می

جون

جولای

اگوست

سپتامبر

اکتبر

نوامبر

دسامبر

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

انزلی

67/0

4/0-

01/0

2/2

07/0

4/1

45/0

1/0

45/0

1/0

2/0

6/0-

48/0

03/0-

01/0

3/2

4/0

1/0

01/0

3/2

3/0

5/0

27/0

6/0

رشت

4/0

23/0

009/0

3/2

01/0

1/2

38/0

28/0

2/0

7/0-

6/0-

7/0-

24/0

6/0

004/0

6/2

4/0

2/0-

054/0

6/1

3/0

3/0

2/0

7/0

رامسر

15/0

03/1

002/0

8/2

02/0

9/1

38/0

28/0

13/0

1/1

07/0

4/1

006/0

4/2

00007/0

7/3

03/0

7/1

006/0

4/2

03/0

8/1

26/0

6/0

نوشهر

38/0

29/0

11/0

2/1

05/0

5/1

14/0

06/1

14/0

06/1

4/0

1/0-

4/0

1/0-

002/0

7/2

33/0

4/0

07/0

4/1

46/0

1/0-

48/0

03/0-

بابلسر

1/0

2/1

02/0

2

03/0

8/1

26/0

6/0

14/0

1

16/0

95/0

41/0

21/0

004/0

6/2

14/0

1

0506/0

6/1

33/0

4/0

33/0

4/0

گرگان

22/0

7/0-

2/0

8/0

29/0

5/0

44/0

12/0

47/0

06/0

33/0

4/0-

13/0

1/1

008/0

3/2

22/0

7/0

1/0

2/1

4/0

2/0-

3/0

4/0-

 

 

جدول 8 بررسی روند ماهیانه واحد های حرارتی آفتابی در  ایستگاه های مورد مطالعه با استفاده از آزمون من کندال

 

ژانویه

فوریه

مارس

آوریل

می

جون

جولای

اگوست

سپتامبر

اکتبر

نوامبر

دسامبر

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

انزلی

4/0

23/0

003/0

6/2

11/0

1/1

5/0

0

09/0

2/1

3/0

49/0

01/0

1/2

0001/0

7/3

24/0

67/0

0007/0

7/3

28/0

57/0

43/0

16/0

رشت

4/0

22/0

15/0

1

01/0

3/2

34/0

39/0

39/0

25/0

39/0

25/0

08/0

37/1

0004/0

3/3

38/0

3/0

005/0

5/2

34/0

39/0

26/0

61/0

رامسر

01/0

1/2

007/0

4/2

001/0

3

13/0

09/1

01/0

2/2

11/0

1/1

03/0

7/1

008/0

4/2

26/0

6/0

003/0

7/2

36/0

35/0

5/0

0

نوشهر

07/0

4/1

006/0

4/2

02/0

9/1

35/0

37/0

17/0

9/0

69/0

5/0-

16/0

9/0

002/0

7/2

23/0

7/0

03/0

7/1

63/0

3/0-

23/0

5/0

بابلسر

23/0

7/0

02/0

9/1

00000/0

3/4

49/0

02/0-

03/0

7/1

41/0

2/0

26/0

6/0

008/0

4/2

06/0

4/1

01/0

3/2

42/0

17/0

27/0

59/0

گرگان

52/0

06/0-

5/0

0

08/0

3/1

05/0

5/1

06/0

5/1

39/0

27/0

15/0

1

002/0

8/2

01/0

2/2

02/0

9/1

29/0

54/0-

59/0

2/0-

 

جدول 9 بررسی روند ماهیانه واحد های حرارتی نوری در  ایستگاه های مورد مطالعه با استفاده از آزمون من کندال

 

ژانویه

فوریه

مارس

آوریل

می

جون

جولای

اگوست

سپتامبر

اکتبر

نوامبر

دسامبر

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

انزلی

67/0

4/0-

01/0

2/2

07/0

4/1

45/0

1/0

45/0

1/0

24

6/0-

48/0

03/0-

01/0

3/2

44/0

14/0

01/0

3/2

28/0

57/0

27/0

6/0

رشت

4/0

23/0

009/0

3/2

01/0

1/2

38/0

28/0

22/0

7/0-

22/0

7/0-

24/0

67/0

004/0

6/2

4/0

2/0-

056/0

6/1

38/0

3/0

33/0

42/0

رامسر

15/0

1

008/0

8/2

02/0

9/1

38/0

28/0

13/0

12/1

07/0

4/1

006/0

4/2

00007/0

7/3

03/0

7/1

007/0

4/2

03/0

8/1

26/0

6/0

نوشهر

38/0

29/0

11/0

2/1

059/0

5/1

14/0

06/1

14/0

06/1

33/0

4/0

43/0

1/0-

0005/0

2/3

33/0

4/0

07/0

4/1

46/0

1/0-

51/0

03/0-

بابلسر

1/0

2/1

02/0

3/2

03/0

8/1

26/0

6/0

14/0

1

16/0

95/0

41/0

2/0

004/0

6/2

14/0

1

04/0

6/1

33/0

4/0

32/0

4/0

گرگان

2/0

7/0-

2/0

8/0

3/0

5/0

44/0

12/0

47/0

06/0

6/0

4/0-

13/0

1/1

008/0

3/2

22/0

7/0

1/0

2/1

6/0

2/0-

30/0

49/0-

 

 


بررسی فصلی

جداول 10 تا 17 بررسی های فصلی انجام شده در این تحقیق را نشان می دهد. بررسی فصلی دمای متوسط نشان می دهد که در روش من کندال به غیر از فصل بهار در ایستگاه انزلی، در بقیه فصول دمای متوسط روند افزایشی دارد. نتایج مشابه با استفاده از روش خطی نیز حاصل شده است باستثناء اینکه در فصل بهار ایستگاه رشت دارای روند کاهشی می باشد. در هر دو روش در فصل زمستان، باستثناء گرگان بقیه ایستگاه ها روند افزایشی معنی دار از خود نشان می دهند که این روند در روش من کندال در تمامی ایستگاه ها در سطح 1 درصد معنی دار است. در فصل بهار، هیچکدام از ایستگاه ها روند افزایشی یا کاهشی معنی دار را نشان نمی دهند. در فصل تابستان، در روش من کندال ایستگاه های رامسر، نوشهر، بابلسر و گرگان دارای روند افزایشی معنی دار می باشند. در روش خطی تنها ایستگاه های رامسر و بابلسر روند افزایشی معنی دار را از خود نشان می دهند. در فصل پاییز، انزلی، رامسر و بابلسر دارای روند افزایشی می باشند در حالیکه با استفاده از روش خطی تنها ایستگاه های رامسر و بابلسر دارای روند معنی دار می باشند. بررسی روند دمای کمینه نشان می دهد در فصل زمستان در هر دو روش ایستگاه های انزلی، رامسر، بابلسر و نوشهر دارای روند افزایشی معنی دار می باشند. در فصل بهار ایستگاه های انزلی، رامسر و بابلسر در روش من کندال و ایستگاه های رامسر و بابلسر در روش خطی روند مثبت معنی دار را از خود نشان می دهند. در فصل تابستان به غیر از ایستگاه گرگان، در هر دو روش تمامی ایستگاه ها روند افزایشی نشان می دهند. در فصل پاییز، در هر دو روش تنها ایستگاه های انزلی، رامسر و بابلسر دارای روند افزایشی معنی دار می باشند. بررسی دمای حداکثر نشان می دهد در فصل زمستان به غیر از ایستگاه انزلی که در روش خطی دارای روند معنی دار نمی باشد، در هر دو روش تمامی ایستگاه ها دارای روند مثبت افزایشی می باشند. در فصل بهار تنها ایستگاه انزلی با استفاده از روش من کندال دارای روند منفی معنی دار می باشد. در فصل تابستان نیز تنها ایستگاه رامسر دارای روند مثبت معنی دار می باشد. در فصل پاییز نیز در هیچکدام از ایستگاه ها روند معنی داری مشاهده نگردید. بررسی فصلی دامنه دما در منطقه مورد مطالعه نشان دهنده روند منفی در اکثر ایستگاه های مورد مطالعه است. در فصل زمستان، در هر دو روش ایستگاه های بابلسر و گرگان دارای روند معنی دار می باشند که در این میان ایستگاه بابلسر در هر دو روش روند منفی و گرگان روند مثبت را از خود نشان می دهند. در فصل بهار، تابستان و پاییز در هر دو روش ایستگاه های انزلی، رامسر و بابلسر روند کاهشی معنی دار از خود نشان می دهند. بررسی روند فصلی بارش نشان می دهد هیچکدام از ایستگاه ها روند افزایشی یا کاهشی معنی داری را از خود نشان نمی دهند. همانطور که مشاهده می شود در هر دو روش روند تغییرات بارش در فصل زمستان باستثناء ایستگاه رامسر دارای روند منفی می باشد. همانطور که مشاهده می گردد روند تغییرات بارش در ایستگاه های انزلی، رشت و رامسر برای فصل پاییز با استفاده از روش من کندال منفی است. همین نتایج با استفاده از روش خطی بدست آمده است باستثناء ایستگاه رامسر که روند مثبت را از خود نشان می دهد. در فصل تابستان نیز ایستگاه های رامسر، بابلسر، نوشهر و گرگان با استفاده از روش خطی روند منفی را از خود نشان داده اند. روند فصلی درجه روزهای رشد در فصل زمستان در تمامی ایستگاه ها باستثناء گرگان دارای روند افزایشی معنی دار است. در فصل بهار در هر دو روش روند معنی داری مشاهده نمی گردد. در فصل تابستان در روش من کندال باستثناء ایستگاه انزلی، بقیه ایستگاه ها روند افزایشی را از خود نشان می دهند. در روش خطی روند افزایشی تنها در ایستگاه های رامسر و بابلسر دیده می شود. در فصل پاییز نیز در هر دو روش ایستگاه های انزلی، رشت، رامسر و بابلسر دارای روند افزایشی معنی دار می باشند. روند تغییرات مجموع واحد های حرارتی آفتابی نیز در فصل زمستان مانند درجه روزهای رشد می باشد. در فصل بهار ایستگاه های رامسر و گرگان دارای روند مثبت معنی دار می باشند. در فصل تابستان تمامی ایستگاه ها دارای روند مثبت معنی دار می باشند. در فصل پاییز ایستگاه رامسر در روش من کندال دارای روند مثبت اما در روش خطی دارای روند منفی می باشد.مانند قبل باستثناء ایستگاه گرگان، مجموع واحدهای حرارتی نوری در زمستان دارای روند افزایشی معنی دار می باشد. در فصل بهار ایستگاه های انزلی و رشت در هر دو روش روند کاهشی از خود نشان می دهند. در فصل زمستان نیز روند تغییرات با استفاده از روش من کندال مثبت اما با استفاده از روش خطی منفی ارزیابی گردیده است. در فصل بهار در هیچکدام از ایستگاه ها روند معنی داری مشاهده نگردیده است. در فصل تابستان ایستگاه های رشت و نوشهر دارای با روش من کندال دارای روند مثبت معنی دار می باشند اما با روش خطی این روند معنی دار نبوده است. ایستگاه رامسر در هر دو ایستگاه در سطح 1 درصد دارای روند مثبت می باشد. در فصل پاییز نیز در هر دو روش ایستگاه های انزلی، رامسر و بابلسر دارای روند مثبت معنی دار می باشند. تنها تفاوت در ایستگاه رشت می باشد که تنها در روش من کندال دارای روند مثبت معنی دار می باشد.  

بررسی سالانه

جداول 18 و 19 روند سالانه متغیرهای آگروکلیمایی موثر بر رشد مرکبات را به روش من کندال و خطی نشان می دهد. همانطور که مشاهده می شود در هر دو روش باستثناء ایستگاه گرگان، دمای کمینه روند افزایشی معنی دار را از خود نشان می دهد که در اکثر ایستگاه ها در سطح 1 درصد معنی دار است. نرخ تغییرات دمای بیشینه در دو روش کمی متفاوت است به اینصورت که در روش من کندال باستثناء ایستگاه انزلی که دارای روند کاهشی می باشد، بقیه ایستگاه ها روند افزایشی از خود نشان می دهند. در روش من کندال به غیر از ایستگاه انزلی بقیه ایستگاه ها دارای روند مثبت معنی دار می باشند اما در روش خطی تنها ایستگاه نوشهر و رامسر روند معنی دار از خود نشان می دهند. دمای متوسط در تمامی ایستگاه ها روند افزایشی دارد اما در روش من کندال تنها در ایستگاه بابلسر این روند معنی دار نیست. در روش خطی نیز ایستگاه گرگان روند معنی داری را نشان نمی دهد. دامنه دما در هر دو روش تنها در ایستگاه های انزلی، رامسر و بابلسر دارای روند کاهشی معنی دار است و در بقیه روند افزایشی است اما این افزایش معنی دار نیست. روند تغییرات متغیر بارش در  بررسی سالانه در ایستگاه های انزلی، رشت و گرگان منفی و در ایستگاه های نوشهر، بابلسر و رامسر افزایشی است اما هیچکدام از آنها در سطح 5 درصد معنی دار نمی باشند. درجه روزهای رشد نیز در تمامی ایستگاه ها دارای روند افزایشی می باشد. در هر دو روش تنها ایستگاه های انزلی و گرگان روند تغییرات درجه روز در سطح 5 درصد معنی دار نمی باشد. روند تغییرات سالیانه متغیر مجموع واحد های حرارتی آفتابی در هر دو روش در تمامی ایستگاه ها افزایشی و معنی دار است. متغیر مجموع واحدهای حرارتی نوری نیز در تمامی ایستگاه ها افزایشی می باشد. در روش من کندال تنها این روند در ایستگاه های رشت، نوشهر و رامسر و در روش خطی در ایستگاه های رامسر، نوشهر و بابلسر معنی دار است.

 

 

 

 

 

 

 


جدول 10 بررسی روند فصلی دمای متوسط در ایستگاه های مورد مطالعه با استفاده از آزمون من کندال و روش خطی

 

روش من کندال

روش خطی

زمستان

بهار

تابستان

پاییز

زمستان

بهار

تابستان

پاییز

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

t

p-value

t

p-value

t

p-value

t

انزلی

006/0

4/2

33/0

4/0-

20/

82/0

01/0

1/2

01/0

57/2

88/0

27/0-

31/0

03/1

09/0

76/1

رشت

01/0

2/2

4/0

24/0

05035/0

6/1

08/0

39/1

03/0

25/2

7/0

38/0-

1/0

68/1

18/0

37/1

رامسر

0009/0

1/3

17/0

92/0

00006/0

8/3

002/0

8/2

001/0

59/3

23/0

21/1

00001/0

59/4

008/0

84/2

نوشهر

004/0

6/2

18/0

88/0

04/0

74/1

1/0

25/1

01/0

73/2

32/0

1

09/0

75/1

21/0

28/1

بابلسر

0005/0

2/3

06/0

5/1

003/0

7/2

001/0

9/2

001/0

56/3

08/0

76/1

006/0

96/2

01/0

76/2

گرگان

0541/0

6/1

29/0

53/0

02/0

9/1

05035/0

5/1

14/0

50/1

45/0

75/0

07/0

82/1

44/0

78/0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 11 بررسی روند فصلی دمای کمینه در ایستگاه های مورد مطالعه با استفاده از آزمون من کندال و روش خطی

 

روش من کندال

روش خطی

زمستان

بهار

تابستان

پاییز

زمستان

بهار

تابستان

پاییز

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

t

p-value

t

p-value

t

p-value

t

انزلی

002/0

8/2

03/0

78/1

0004/0

3/3

002/0

8/2

004/0

13/3

0598/0

98/1

00001/0

5/5

009/0

8/2

رشت

14/0

07/1

42/0

17/0-

001/0

9/2

13/0

1/1

27/0

12/1

95/0

06/0

002/0

33/3

13/0

53/1

رامسر

0004/0

3/3

01/0

2/2

00002/0

5/4

00001/0

1/4

0004/0

2/4

01/0

63/2

00001/0

41/5

00001/0

3/5

نوشهر

009/0

3/2

11/0

18/1

007/0

4/2

07/0

4/1

004/0

9/3

33/0

99/0

02/0

44/2

24/0

2/1

بابلسر

00002/0

1/4

0008/0

1/3

0002/0

4/3

00002/0

06/4

00001/0

13/5

003/0

23/3

0001/0

85/4

00001/0

94/4

گرگان

21/0

78/0

4/0

21/0-

1/0

2/1

12/0

1/1

62/0

49/0

71/0

37/0-

16/0

44/1

83/0

2/0

جدول 12 بررسی روند فصلی دمای بیشینه در ایستگاه های مورد مطالعه با استفاده از آزمون من کندال و روش خطی

 

روش من کندال

روش خطی

زمستان

بهار

تابستان

پاییز

زمستان

بهار

تابستان

پاییز

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

t

p-value

t

p-value

t

p-value

t

انزلی

04/0

67/1

04/0

74/1-

06/0

53/1-

09/0

32/1

08/0

75/1

07/0

86/1-

0535/0

02/2-

4/0

84/0

رشت

007/0

42/2

32/0

46/0-

15/0

99/0

08/0

39/1

009/0

78/2

51/0

66/0-

56/0

59/0

27/0

1/1

رامسر

01/0

2/2

37/0

32/0-

03/0

7/1

11/0

1/1

01/0

52/2

88/0

14/0

07/0

86/1

26/0

14/1

نوشهر

009/0

3/2

19/0

84/0

1/0

27/1

14/0

06/1

01/0

51/2

45/0

75/0

32/0

1

23/0

22/1

بابلسر

01/0

06/2

4/0

24/0

37/0

3/0-

44/0

1/0-

04/0

08/2

63/0

49/0

25/0

17/1

35/0

93/0

گرگان

01/0

1/2

1/0

2/1

05035/0

6/1

05035/0

6/1

03/0

2/2

18/0

37/1

11/0

64/1

22/0

25/1

 

جدول 13 بررسی روند فصلی دامنه دما در ایستگاه های مورد مطالعه با استفاده از آزمون من کندال و روش خطی

 

روش من کندال

روش خطی

زمستان

بهار

تابستان

پاییز

زمستان

بهار

تابستان

پاییز

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

t

p-value

t

p-value

t

p-value

t

انزلی

17/0

9/0-

00005/0

8/3-

00005/0

8/3-

01/0

1/2-

22/0

25/1-

00001/0

97/5-

000001/0

84/6-

02/0

42/2-

رشت

06/0

49/1

15/0

03/1-

56/0

53/1-

33/0

42/0

09/0

71/1

27/0

11/1-

14/0

51/1-

89/0

14/0

رامسر

11/0

1/1-

001/0

9/2-

00006/0

8/3-

0008/0

1/3-

14/0

51/1-

04/0

1/2-

0007/0

8/3-

0014/0

55/3-

نوشهر

23/0

73/0

33/0

43/0

09/0

29/1-

19/0

84/0

38/0

88/0

8/0

25/0

19/0

33/1-

72/0

36/0

بابلسر

01/0

06/2-

00001/0

5/3-

001/0

9/2-

0000

4/4-

02/0

43/2-

0003/0

16/4-

003/0

95/2-

0001/0

46/5-

گرگان

002/0

8/2

0503/0

6/1

26/0

64/0

15/0

99/0

004/0

13/3

06/0

89/1

79/0

26/0

22/0

24/1

 

جدول 14 بررسی روند فصلی بارش در ایستگاه های مورد مطالعه با استفاده از آزمون من کندال و روش خطی

 

روش من کندال

روش خطی

زمستان

بهار

تابستان

پاییز

زمستان

بهار

تابستان

پاییز

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

t

p-value

t

p-value

t

p-value

t

انزلی

06/0

49/1-

45/0

1/0-

07/0

42/1

07/0

46/1-

11/0

61/1-

96/0

05/0-

15/0

48/1

1/0

69/1-

رشت

44/0

14/0-

16/0

96/0

4/0

24/0

08/0

3/1-

99/0

01/0-

19/0

34/1

94/0

07/0

2/0

3/1-

رامسر

11/0

17/1

16/0

93/0

45/0

1/0-

30/0

49/0-

63/0

48/0

14/0

5/1

79/0

29/0-

97/0

04/0

نوشهر

4/0

18/0-

42/0

16/0

49/0

01/0

1/0

25/1

76/0

3/0-

85/0

19/0

79/0

26/0-

19/0

32/1

بابلسر

11/0

2/1-

18/0

89/0

4/0

24/0

3/0

42/0

22/0

25/1-

22/0

25/1

94/0

07/0-

43/0

8/0

گرگان

03/0

8/1-

45/0

1/0-

15/0

1-

36/0

35/0

07/0

82/1-

52/0

6/0-

29/0

07/1-

97/0

03/0

جدول 15 بررسی روند فصلی درجه روزهای رشد در ایستگاه های مورد مطالعه با استفاده از آزمون من کندال و روش خطی

 

روش من کندال

روش خطی

زمستان

بهار

تابستان

پاییز

زمستان

بهار

تابستان

پاییز

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

t

p-value

t

p-value

t

p-value

t

انزلی

04/0

69/1

65/0

39/0-

19/0

85/0

01/0

2/2

07/

84/1

97/0

30/0-

3/0

04/1

03/0

21/2

رشت

005/0

5/2

57/0

17/0-

04/0

67/1

01/0

1/2

007/0

88/2

84/0

2/0-

1/0

7/1

04/0

05/2

رامسر

001/0

89/2

13/0

1/1

00005/0

8/3

00006/0

2/3

001/0

45/3

11/0

61/1

0001/0

62/4

001/0

59/3

نوشهر

01/0

1/2

12/0

1/1

03/0

7/1

13/0

1/1

006/0

94/2

2/0

3/1

08/0

77/1

16/0

45/1

بابلسر

003/0

69/2

06/0

5/1

0005/0

2/3

002/0

8/2

008/0

85/2

09/0

71/1

0009/0

72/3

004/0

1/3

گرگان

47/0

07/0

3/0

49/0

02/0

9/1

11/0

1/1

53/0

62/0-

46/0

75/0

07/0

83/1

42/0

81/0

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 16 بررسی روند فصلی مجموع واحدهای حرارتی آفتابی در ایستگاه های مورد مطالعه با استفاده از آزمون من کندال و روش خطی

 

روش من کندال

روش خطی

زمستان

بهار

تابستان

پاییز

زمستان

بهار

تابستان

پاییز

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

t

p-value

t

p-value

t

p-value

t

انزلی

02/0

98/1

29/0

53/0

0002/0

47/3

0003/0

3/3

03/0

25/2

41/0

82/0

0005/0

4/4

009/0

82/2

رشت

02/0

89/1

26/0

63/0

005/0

5/2

02/0

03/2

01/0

64/2

63/0

48/0

02/0

4/2

09/0

74/1

رامسر

004/0

3/3

01/0

2/2

003/0

7/2

22/0

77/0

0007/0

9/3

02/0

47/2

01/0

7/2

12/0

59/1-

نوشهر

002/0

7/2

16/0

96/0

003/0

7/2

19/0

86/0

38/0

88/0

50/0

68/0

003/0

25/3

57/0

57/0

بابلسر

0009/0

7/3

14/0

06/1

004/0

6/2

001/0

05/3

0005/0

1/4

18/0

38/1

003/0

3/3

004/0

18/3

گرگان

19/0

86/0

01/0

2/2

005/0

2/3

04/0

6/1

41/0

82/0

02/0

45/2

0001/0

69/4

65/0

45/0

 

جدول 17 بررسی روند فصلی مجموع واحدهای حرارتی نوری در ایستگاه های مورد مطالعه با استفاده از آزمون من کندال و روش خطی

 

روش من کندال

روش خطی

زمستان

بهار

تابستان

پاییز

زمستان

بهار

تابستان

پاییز

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

t

p-value

t

p-value

t

p-value

t

انزلی

04/0

69/1

36/0

35/0-

17/0

92/0

01/0

2/2

0532/0

02/2

97/0

04/0-

3/0

04/1

03/0

28/2

رشت

006/0

4/2

6/0

28/0-

04/0

67/1

02/0

03/2

005/0

99/2

82/0

2/0-

09/0

74/1

0540/0

1/2

رامسر

002/0

8/2

11/0

1/1

00005/0

8/3

0008/0

1/3

001/0

49/3

11/0

62/1

0001/0

72/4

001/0

59/3

نوشهر

01/0

2/2

13/0

1/1

03/0

8/1

12/0

1/1

006/0

94/2

2/0

29/1

07/0

78/1

15/0

47/1

بابلسر

003/0

7/2

06/0

5/1

16/0

96/0

002/0

7/2

008/0

82/2

09/0

72/1

31/0

03/1

004/0

12/3

گرگان

47/0

07/0

29/0

53/0

01/0

1/2

1/0

2/1

58/0

55/0-

45/0

75/0

06/0

91/1

36/0

92/0


جدول 18 بررسی روند سالانه متغیرهای آگروکلیمایی موثر بر رشد مرکبات در ایستگاه های مورد مطالعه با استفاده از آزمون من کندال

 

دمای کمینه

دمای بیشینه

دمای متوسط

دامنه دما

بارش

درجه روز رشد

واحد های حرارتی آفتابی

واحد های حرارتی نوری

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

انزلی

0003/0

3/3

42/0

17/0

01/0

1/2

0001/0

67/3-

81/0

89/0-

06/0

5/1

001/0

9/2

06/0

49/1

رشت

003/0

74/2

02/0

9/1

008/0

39/2

34/0

39/0

63/0

35/0-

01/0

2/2

03/0

79/1

02/0

9/1

رامسر

00001/0

1/5

005/0

5/2

00002/0

1/4

0002/0

5/3-

4/0

24/0

00001/0

1/4

04/0

7/1

00002/0

06/4

نوشهر

002/0

8/2

01/0

2/2

003/0

7/2

28/0

58/0

33/0

43/0

01/0

1/2

001/0

9/2

01/0

3/2

بابلسر

01/0

1/2

02/0

9/1

17/0

94/0

0000001/0

8/4-

33/0

42/0

0001/0

6/3

001/0

9/2

32/0

46/0

گرگان

09/0

32/1

007/0

42/2

01/0

06/2

001/0

9/2

13/0

1/1-

07/0

42/1

0002/0

5/3

08/0

39/1

 

جدول 19 بررسی روند سالانه متغیرهای آگروکلیمایی موثر بر رشد مرکبات در ایستگاه های مورد مطالعه با استفاده از روش خطی

 

دمای کمینه

دمای بیشینه

دمای متوسط

دامنه دما

بارش

درجه روز رشد

واحد های حرارتی آفتابی

واحد های حرارتی نوری

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

p-value

z

انزلی

00001/0

2/5

87/0

16/0-

04/0

15/2

00001/0

86/5-

2/0

29/1-

11/0

63/1

002/0

38/3

15/0

46/1

رشت

01/0

69/2

06/0

91/1

02/0

32/2

82/0

23/0

68/0

41/0-

03/0

23/2

02/0

38/2

0551/0

2

رامسر

0000/0

25/6

009/0

77/2

0000/0

91/4

00000/0

42/4-

83/0

21/0

00001/0

96/4

06/0

96/1

0000/0

8/4

نوشهر

006/0

97/2

03/0

22/2

01/0

77/2

74/0

33/0

42/0

81/0

02/0

43/2

001/0

61/3

02/0

37/2

بابلسر

04/0

14/2

0574/0

98/1

0001/0

5/4

0000/0

84/6-

55/0

6/0

0003/0

18/4

0005/0

05/4

001/0

46/3

گرگان

53/0

62/0

01/0

67/2

08/0

78/1

011/0

72/2

17/0

38/1-

17/0

41/1

0000/0

88/4

14/0

5/1


نتیجه گیری

نتایج بدست آمده از این تحقیق در مجموع تغییر پارامترهای اقلیمی را در محدوده مورد مطالعه به وضوح نشان می دهند. در بررسی ماهانه دمای متوسط در ماه اگوست در تمامی ایستگاه ها در سطح معنی دار 1 درصد دارای روند افزایشی می باشد. از طرف دیگر در ماه های آوریل، می، جون، نوامبر و دسامبر در سطح معنی دار 5 درصد در هیچکدام از ایستگاه ها روندی مشاهده نگردیده است. بررسی روند ماهیانه دمای کمینه نیز نشان می دهد که در ماه اگوست مانند دمای متوسط تمامی ایستگاه ها دارای روند افزایشی سریع می باشند. بررسی های صورت گرفته بر روی دمای بیشینه نشان می دهد که نرخ افزایشی دمای بیشینه در ماه اگوست تنها در ایستگاه های رشت، رامسر، بابلسر و گرگان در سطح 5 درصد معنی دار است و ایستگاه بندر انزلی و نوشهر دارای روند افزایشی معنی دار نمی باشند. در ماه های ژانویه، آوریل، سپتامبر، نوامبر و دسامبر در هیچکدام از ایستگاه ها روند افزایشی یا کاهشی معنی دار مشاهده نگردید نتایج ارزیابی روند تغییرات ماهیانه متغیرهای انتخاب شده نشان دهنده افزایش دمای کمینه در اکثر ایستگاه های مورد مطالعه می باشد. در ماه های فوریه و مارس در هیچکدام از ایستگاه ها روند معنی داری برای دامنه دما مشاهده نگردید متغیر بارش تنها در ایستگاه انزلی در ماه سپتامبر و اکتبر به ترتیب دارای روند افزایشی و کاهشی معنی دار بوده است. ایستگاه بابلسر نیز تنها در ماه نوامبر دارای روند افزایشی می باشد. روند تغییرات بارش در اکثر ایستگاه ها در ماه ژانویه کاهشی و در ماه جون افزایشی می باشد اما این روند ها در سطح 5 درصد معنی دار نمی باشد متغیرهای درجه روز رشد، مجموع واحد های حرارتی آفتابی و مجموع واحد های حرارتی نوری مخصوصاً در ماه اگوست روند مثبت معنی داری را از خود نشان می دهد. در بررسی فصلی دمای متوسط، کمینه و بیشینه در اکثر فصول روند افزایشی وجود دامنه دما در بیشتر فصول دارای روند منفی می باشد. متغیر بارش در بررسی فصلی دارای روند منفی در فصل زمستان می باشد اما این روند معنی دار نمی باشد. درجه روزهای رشد و واحد های حرارتی آفتابی نیز در اکثر فصول روند افزایشی دارد. مجموع واحدهای حرارتی نوری در فصل زمستان افزایشی، در بهار روند کاهشی و در تابستان روند افزایشی معنی دار از خود نشان می دهد. در بررسی سالانه نیز نتایجی مشابه فوق بدست آمد. در مجموع می توان گفت با در نظر گرفتن نتایج بدست آمده از این تحقیق می توان پتانسیل های اقلیمی کشت مرکبات را در شمال کشور شناسایی نموده و در جهت افزایش سطح زیر کشت آن اقدام نموده و با اتخاذ تمهیدات لازم از خسارات احتمالی که به علت تغییر  پارامترهای اقلیمی بوجود می آید به میزان قابل توجهی کاست. افزون بر این مناطق در معرض خطر را نیز شناسایی نمود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 



[1]- Jorgen

[2]- Citron (Citrus medica L.)

[3]- Vicente

[4]- Rosenzweig and Parry

[5]- Pytric

-[6] Bazzaz and Sombroek

[7]- Balling and Brazel

[8]- Comire and Broyles

[9]- Jose

[10]- Elagib and Abdu

[11]- Arnel

[12]- Yu

[13]- Chang

[14]- Kipkorir

[15]- Moonen

[16]- Zhang

[17]- Sirotenko

[18]- Kenny

[19]- Leemans and Solomon

[20]- Temperature Difference

[21]- Growing-Degree Day (GDD)

[22]- Heliothermal Units (HTU)

[23]- Photothermal Units (PTU)

ینایان، محمد، آزاده محمدیان و امین علیزاده، 1389، بررسی نوسان پذیری اقلیمی در شمال شرق ایران، مجله علمی پژوهشی آب و خاک، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، جلد 24، شماره 1.
2- زاهدی، م، بهروز ساری صراف و جمشید جامعی، 1386، تحلیل تغییرات زمانی مکانی دمای منطقه شمال غرب ایران، مجله علمی پژوهشی جغرافیا و توسعه، شماره 10، صفحات 198-183.
3- شائمی برزکی، اکبر و مجید حبیبی نوخندان، 1387، گرمایش جهانی-پیامدهای زیستی اکولوژیکی، چاپ اول، انتشارات ترجمان خرد.
4- شیر غلامی، هادی و بیژن قهرمان، 1384، بررسی روند تغییرات دمای متوسط سالانه در ایران، مجله علمی پژوهشی علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، سال نهم، شماره اول، صفحات 23-9.
5- عسگری، احمد، فاطمه رحیم زاده، ن محمدیان و ابراهیم فتاحی، 1384، روند شاخص های حدی دما و بارش در تهران، مجله علمی پژوهشی پژوهش های جغرافیایی، شماره 3 (پاییز)، صفحات 172-151.
6- فتوحی قزوینی، رضا و جواد فتاحی مقدم، 1385، پرورش مرکبات در ایران، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه گیلان.
7- بزاز، فخری و ویم سامبروک، 1381، اثر تغییر اقلیم جهانی بر تولیدات کشاورزی، ترجمه مهدی نصیری محلاتی و همکاران، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
8- کمالی، غلامعلی و سعید بازگیر، 1387، پیش بینی عملکرد گندم دیم با استفاده از شاخص های هواشناسی کشاورزی در برخی مناطق غرب کشور، مجله علمی پژوهشی علوم کشاورزی و منابع طبیعی، انتشارات دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، جلد پانزدهم، شماره دوم (خرداد و تیر)، صفحات 122-113.
9- مسعودیان، سید ابوالفضل، 1383، بررسی روند دمای ایران در نیم سده گذشته، مجله علمی پژوهشی جغرافیا و توسعه، شماره 3 (پاییز و زمستان)، صفحات 106-89.
10- وطن خواه سادات، اکبر، 1388، امکان سنجی اقلیمی کشت مرکبات در پارس آباد مغان، پایان نامه کارشناسی ارشد گرایش اقلیم شناسی در برنامه ریزی محیطی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهر.
11- Arnell, N.W., 1999. The effect of climate change on hydrological regimes in Europe: a continental Perspective.  Global Environmental Change 9, 5–3023.
12- Balling Jr., R.C., Brazel, S.W., 1987. The impact of rapid urbanization on pan evaporation in Phoenix, Arizona. Journal of Climatology7, 593–597.
13- Chang, C.C., 2002. The potential impact of climate change on Taiwan’s agriculture. Agricultural Economics 27, 51–64.
14- Cohen, S., Ianetz, A., Stanhill, G., 2002. Evaporative climate change at Bet Dagan, Israel, 1964–1998. Agricultural and Forest Meteorology111, 83–91.
15- Comrie, A.C., Broyles, B., 2002. Variability and spatial modeling of .ne-scale precipitation data for the Sonoran Desert of south-west Arizona. Journal of Arid Environments 50, 573–592.
16- Elagib, N.A., Abdu, A.S.A., 1997. Climate variability and aridity in Bahrain. Journal of Arid Environments 36, 405–419.
18- Jorgen, E.O.,  Marco, B., 2002, Consequences of climate change for European agricultural productivity, land use and policy, European journal of agronomy, Vol..16, PP. 239-262.
17- Jose, A.M., Francisco, R.V., Cruz, N.A., 1996. A study on impact of climate variability/change on water Resources in the Philippines. Chemosphere 33 (9), 1687–1704.
18- Kenny, R. A., and et al, 2000, Investigating climate change impacts and thresholds, an application of the impact integrated assessment model for New Zealand agriculture, Journal of climate change, Vol.46, PP.91-113.
19- Leeman, R., and Solomon, A.M, 1993, modeling the potential change in yield and distribution of the earth's crops under a warmed climate, climate research, Vol.3, PP.79-96.
20- Moonen, A.C., Ercoli, L., Mariotti, M., Masoni, A., 2002. Climate change in Italy indicated by Agro meteorological indices over 122 years. Agricultural and Forest Meteorology 111, 13–27.
21- Pytric, R., Frank, E., Alfons, O.L., and Rik, L.,  2010, Adaptation to climate change and climate variability in European agriculture: The importance of farm level responses, European Journal of Agronomy, Vol 32, Issue 1, PP. 91-102 
22- Rosenzweig. R and Parry, M., 1994, potential impacts of climate change of world feed supply, Journal of nature, Vol.367, PP.133-138.
23- Siritenko, O, 2001, Review and summary of methods used for the assessment of possible adaptation by farming systems and by the agricultural sector to climate change and climate variability, WMO/CAGM report, No.87, PP.81-111.
24- Velichko, A.A., Catto, N., Drenova, A.N., Klimanov, V.A., Kremenetski, K.V., 2002. Climate change in East Europe and Siberia at the late glacial–holocene transition. Quaternary Internation al 91, 75–99.
25- Vicente, P.R.S., 2004, on climate variability in Northeast of Brazil Journal of Arid environmental, Vol.58, PP. 575-596.
26- Yu, P.S., Yang, T.C., Wu, C.K., 2002. Impact of climate change on water resources in southern Taiwan. Journal of Hydrology 260, 161–175.
29- Zhang, X., A. Enric, S. Serhat, Hamlet, M., Umayra, T., Nadar, A., Nato, K., Rahimzadeh, F., Taghipour, Hantosh, T., Pinhas, A., Mohammed, S., Mohammad, K.A., Manssor, H.S., Zaid, A.O., Taha, Z., Imad AI., Saleh, H., Ramazan, S., Messut, D., Mehmet, A., Mustafa, A., Lisa, A., Thomson, C., Trevor,W., 2005, trends in Middle East climate Extreme indices from 1950 to 2003, Journal of Geographical Research, Vol.110.