1
استادیار اقلیم شناسی گروه جغرافیا دانشگاه فردوسی مشهد
2
کارشناسی ارشد آب و هواشناسی سینوپتیک، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد،ایران
چکیده
فراوانی وقوع فرین های اقلیمی در دهه های اخیر یکی از نمودهای تغییر اقلیم در جهان معرفی شد.رفتار مکانی و زمانی یکی از این فرین ها(اموج گرمایی)در ایران چگونه است؟ این هدف، با تعیین امواج گرمایی (موج گرما= صدک 95 دمای حداکثر روزانه و تداوم 3 روز و بیشتر در ماه)با استفاده از داده های دمای حداکثر روزانه در 49 ایستگاه سینوپتیک ایران برای دوره نرمال اقلیمی(1980-2010)، با روش تحلیل مولفه اصلی(PCA) و خوشه بندی(CL) تعیین گردید.نواحی همگن موج گرما در سه مقیاس فصلی، دوره ای و سالانه بر مبنای موج گرما در ماه(12 ماه) مشخص شدند. نتایج حاکی است، الگوی مکانی امواج گرمایی ایران، نواحی همگن در طی سال است، و انسجام و همگنی مکانی نواحی مذکور در دوره سرد سال بیشتر از دوره گرم میباشد. ناحیه کوهستانی و کوهپایهای با متوسط ارتفاع بیش از 1000 متر از سطح دریا در راستای رشته کوه البرز و زاگرس، بیشترین فراوانی وقوع موج گرما در مقیاس های زمانی مطالعه را داراست، و نواحی ساحلی (اعم از شمال و جنوب ایران) با متوسط ارتفاع کمتر از 500 متر، کمترین موج گرما را تجربه میکنند. بین امواج گرمایی ایران و بیشینه های دمایی تفاوت وجود دارد، چرا که در سه دهه گذشته، دهه 2000 بیشترین وقوع امواج گرمایی در همه نواحی ایران، و برعکس دهه 90(گرمترین دهه ایران و جهان)، کمترین وقوع امواج گرمایی در نقاط مختلف ایران حادث شد. همچنین امواج گرمایی در فصول انتقال از سرد به گرم(زمستان به بهار) همگن تر و با رخداد بیشتر نسبت به گذر از گرم به سرد(تابستان به پاییز) می باشند. طبعتاً با شرایط اقلیمی و محیطی ایران از یک طرف و برآورد هیئت بین الدول تغییر اقلیم در ارتباط با افزایش این رخداد در عرض های مشابه ایران، برنامه ریزی دقیق تر برای کاهش پیامد مفید است.
اسدی، اشرف؛ سیدابوالفضل، مسعودیان،(1393). بررسی پراکنش زمانی – مکانی دماهای فرین گرم در ایران، مجلۀ پژوهش های محیط زیست، سال پنجم. شمارۀ 9. صفحات 72-59.
اسمعیلنژاد، مرتضی؛ محمود خسروی، ؛ بهلول علیجانی؛ سیدابوالفضل مسعودیان(1392). شناسایی امواج گرمایی ایران، مجله جغرافیا و توسعه. سال یازدهم. شماره 33. صفحات 54-39.
براتی، غلامرضا؛ سید شفیع موسوی (1384). جابجایی مکانی موج های زمستانی گرما در ایران، مجله جغرافیا و توسعه. سال سوم. شماره پیاپی 5. صفحات 52-41.
جهانبخش، سعید، سیما ترابی (1383). بررسی و پیش بینی دما و بارش در ایران، مجله تحقیقات جغرافیایی. سال نوزدهم. شماره 3. پیاپی 74. صفحات 125-104.
رنجبرسعادت آبادی، عباس، جمیله پورمیرزا (1394). مطالعه هواشناختی پدیده گرمباد در استان گیلان، چغرافیا وتوسعه، سال سیزدهم، شماره 40، صفحات 90-69.
علیجانی، بهلول؛ محمدرضا ثروتی؛ عمران علی زاده ویلنی(1392). طبقه بندی موج گرما در استان گیلان، مجله جغرافیای طبیعی، سال ششم، شماره 19، صفحات16-1.
علیجانی، بهلول(1385). آب و هوای ایران. چاپ دوم. انتشارات پیام نور، تهران.
علیجانی، بهلول؛ پیمان محمودی؛ محمد سلیقه؛ اله بخش ریگی چاهی(1390). بررسی تغییرات کمینه ها و بیشینه های سالانه دما در ایران، مجله تحقیقات جغرافیایی، سال بیست و ششم، شماره3، صفحات 101-122.
لشنی زند، مهران؛ پروانه بهروز؛ فتانه بیرانوند (1390). طبقه بندی اقلیمی استان لرستان با استفاده از روش های آماری و تعیین مناسب ترین روش تجربی، مجله جغرافیای طبیعی. سال چهارم. شماره 11. صفحات 106-89.
مجرد، فیروز؛ بهمن جوادی (1389). پهنهبندی ایران بر مبنای دماهای حداقل، مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، سال بیست و یکم . شماره3، پیاپی 39، صفحات 106-83.
محمدی مزرعه، حسین؛ فرهناز تقوی (1384). روند شاخص های حدی دما و بارش در تهران، مجله پژوهش های جغرافیایی. سال سی هفتم. شماره 53. صفحات 172-151.
عزیزی، قاسم؛ حسن یوسفی(1383). زمانیابی ورود پرفشار سیبری به سواحل جنوبی دریای خزر، مجله مدرس علوم انسانی. سال نهم. شماره 4. پیاپی 43. صفحات 100-81.
اکبری، طیبه؛ سید ابوالفضل مسعودیان(1388). شناسایی رژیم دمایی و پهنه بندی نواحی دمایی ایران، جغرافیا و برنامه ریزی محیطی. سال بیستم. شماره 1. پیاپی33. صفحات 74-59.
حاتمی بهمن بیگلو، خداکرم؛ جواد خوشحال دستجردی(1389). نواحی اقلیمی استان فارس به روش تحلیل عاملی، مجله فضای جغرافیایی. سال دهم. شماره 32. صفحات 150-135.
خورشید دوست، علی محمد؛ کامل آزرم(1394). شناسایی نواحی دمایی شمال غرب ایران، مجله فضای جغرافیایی. سال پانزدهم. شماره 51. صفحات 171-190.
مسعودیان، سید ابوالفضل (1386). نواحی بارشی ایران، مجله جغرافیا و توسعه. سال هفتم. شماره 13. صفحات 91-79.
نظری پور، حمید(1393). نواحی تداوم بارش ایران، مجله جغرافیا و توسعه. سال دوازدهم. شماره 36. صفحات 208-195.
Alijani, B., O,BRIEN, j., Yarnal, B (2008). Spatial analysis of precipitation intencity and concenteration in iran, theoretical and applied climatology, 94(1-2), 107-124.
Bumbaco, K. A., Dello, K. D., and Bond, N. A (2013). History of Pacific Northwest heat waves: Synoptic pattern and trends, Journal of Applied Meteorology and Climatology, 52(7), 1618-1631.
Cerne, S. B., Vera, C. S., and Liebmann, B (2007). The nature of a heat wave in eastern Argentina occurring during SALLJEX, Monthly weather review, 135(3), 1165-1174.
Diaz,H.F., Murnane, R.J(2008). Climate extremes and society, 1 st edition, cambridge university press, 356 pages.
Dixit, P. N.,Chen,D (2010). Farm-scale zoning of extreme temperatures in Southern Mallee, Victoria, Australia, Journal of Biosystems engineering, 105(2), 198-204.
Gosling, S.N, McGregor, G.R, and Lowe,j. A (2009). Climate change and heat-related mortality in six cities Part2: climate change and projected impacts from changes in the mean and variability of temperature with climate change, international journal of biometeorology,53(1), 31-51.
Griffith, D. A., Amrheim, C.G (1997). Multivariate statistical analysis for geographers, 1ST Edition, Pearson College Div, 345 pages.
Haddow, G., Bullock, J. A., & Haddow, K (2008). Global warming, natural hazards, and emergency management: CRC Press.
Kunkel, E. K., Reinke, B. C (1996). Impacts and responses to the 1995 heat wave: A call to action, Bulletin of the American Meteorological Society, 77(7), 1497-1506.
Kovats, R. S., Hajat, S (2008). Heat stress and public health: a critical review, Annual Reviews of Public Health, 29, 41-55.
Matthies, F., Bickler, G., Marín, N. C., & Hales, S (2008). Heat-health action plans: guidance, World Health Organization.45 pages.
Meehl, G. A., & Tebaldi, C (2004). More intense, more frequent, and longer lasting heat waves in the 21st century, Science, 305(5686), 994-997.
Pezza, A. B., Van Rensch, P., & Cai, W (2012). Severe heat waves in Southern Australia: synoptic climatology and large scale connections, Climate Dynamics, 38(1-2), 209-224.
Robinson, P. J (2001). On the definition of a heat wave, Journal of Applied Meteorology, 40(4), 762-775.